Kürt dilleri Kurmançça, Soranice ve Kelhurice'dir, ancak Türkiye'de Kürtçe ile kastedilen büyük oranda bu dil grubunun ülkede en çok konuşulan kolu olan Kurmanççadır. Lekçe de birçok dilbilimci tarafından Kürt dilleri arasında kabul edilir. Zaza-Gorani dillerini Kürtçe içinde sınıflandıran dilblimciler olmakla birlikte, genellikle bu dillerin Kuzeybatı İran dillerinin farklı bir kolunu teşkil ettiği kabul edilir.

Kürt dilleri kolu altında Kurmançça (Kurmancî) veya Kuzey Kürtçesi, Soranice (Soranî) veya Orta Kürtçe ve Kelhurice veya Güney Kürtçesi olmak üzere üzerinde fikir birliği sağlanmış üç grup bulunmaktadır. Dördüncü bir değişke olan Lekçenin üç Kürt dilinden biri olarak mı yoksa ilişkili bir dil mi sayılması gerektiği konusunda fikir birliği bulunmamaktadır Zaza-Gorani dil ailesine bağlı Zazaca (Zazakî) ve Gorani (Hewrami) dilleri de bazı dilbilimciler tarafından Kürt dilleri altında sınıflandırılır. Bu dillerden Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin İrani diller grubun Kuzey-Batı koluna dahildir. Beluçi, Gorani ve Sengseri dilleriyle Kuzey-Batı kolunun Hyrkani (Gurgan) alt grubunu teşkil etmektedir. Zazaca Gorani ile beraber, İrani Diller sınıflandırmasında Zaza-Gorani olarak adlandırılan jenetik grubunu oluşturur. Diğer dil Goranice de bir Kuzeybatı İran dilidir. İran - Irak sınırındaki Hawraman Dağlarında konuşulan bu dil, oldukça zengin bir geçmişe sahiptir. Dil biliminde başlı başına 2 ayrı dil olarak kabul edilen Goranice ve Zazaca Dilleri, kimi dilbilimcilere göre ise Kürt dilleri altındadır. Tüm Gorani lehçeleri sözcüksel ve morfolojik olarak Kürtçeden etkilenmiştir. Gorani, birçok araştırmacı tarafından Kürtçe bir lehçe olarak kabul edilmektedir.

KÜRTÇE NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?

Tarihî sürece baktığımızda 8. yüzyılda Goranîce; 11. yüzyılda Kurmancî ve Lurî; 18. yüzyılda Kırmanckî/Zazakî ana lehçelerinde yazılı ürünler verilmeye başlanmıştır.

Bu disiplinlerarası analizde sunulan Paleo/Arke-Genetik, DNA-Soybilimi, Arkeoloji, Tarihsel Terminoloji, Dilbilim ve Tarih Bilimi ile ilgili mevcut en son disiplinlerarası veri, Kürtlerin hem etnik atalarının hem de "Çok Parçalı Kürtçe" konuşucularının dilbilimsel atalarının, milattan önce de atalarına ait Avrasya yurdunda var olduklarını gösteren güçlü bulgular sağlamaktadır. Hem Paleo/ Arke-Genetik Bilimi hem de DNA Soybilimi bulgularıyla oldukça değerli tarihsel bilgi-biriminin katkısı oldu. En önemlisi de ("Çok Parçalı Kürtçe" konuşan) Kürtlerin geleneksel yerli halkın yerleşim alanının coğrafi anlamda büyük oranda bugünkü İran'ın dışında ve kuzeybatısı olan daha geniş bir Kuzeybatı Avrasya olduğu ana hatlarıyla ifade edilebilir. Etno-genetik olarak Kürtlerin, belli ki daha geniş bir kökenden, Yakın Doğu ve Avrasya'nın Hint-Avrupa öncesi çok-kültürlü alt-katmanından türediği ve ağırlıklı olarak Cilalı Taş Devri Kuzey Bereketli Hilal'in çiftçi ve çoban yerlilerince şekillendirilen erken dönem antik katmanları oldukları söylenebilir. Genetik olarak Yahudi ve Ermeniler gibi diğer Yakın Doğu ve Avrasya alt-katmanı yerli halklarıyla çok yakından ilişkili gözükmektedirler (Nebel ve ark. & L. Yepiskoposyan). Kürtlerin ve "Çok Parçalı Kürtçe" konuşanların milattan önce var olduklarıyla ilgili tarihsel referanslar, "Eski ve Orta İrani dönemlerde Kürt" dillerinin "selefi olacak diller henüz bilinmiyor" olsa da (Ludwig Paul: Kürt Dilleri, Iranicaonline) ergatiflik dahil Çok Parçalı Kürtçe"nin en erken dönem aşamalarını çeşitli rekonstrüksiyon örnekleriyle sunan ileri gelen İranologlardan Gernot Windfuhr'un "dilbilimsel kanıtlarıyla en göze çarpar şekilde ispatlanabilir.

KURMANÇÇA (KUZEY KÜRTÇESİ)

Kurmançça, en yaygın konuşulan Kürt dilidir. 15-17 milyon kişi tarafından Türkiye, Suriye, Irak, İran ve Ermenistan'da konuşulmaktadır. 1930'lu yıllardan itibaren Kurmançça Kürt-Latin alfabesi ile yazılmakta ve şu anda dil genişletme sürecini yaşamaktadır. Haberler.com kısaca bilgiler sizlerle. Aşağıdan haberimizi okumaya devam edebilirsiniz.

Cizre'deki Botani lehçesini ölçünlü lehçe yapma yönünde çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxan tarafından 1920'lerde Kürt dilbilgisi üzerine yazılan kitap için temel olarak alınmıştır.

Kurmanççanın lehçeleri

• Batı: Suriyenin Halep ilinde, Türkiyede kabaca Fırat'ın batısındaki illerde, Elazığ, Tunceli, Sivas, Konya, Ankara, Aksaray, Kırşehir ve İranın Horasan bölgesinde konuşulur.

• Güney doğu: Hakkâri ilinde, Irakın Duhok ve Erbil bölgesinde ve İranın batı Azerbaycan ilinde konuşulur.

• Merkezi: Türkiyede, Suriyenin Haseke ilinde, Irakın Sincar bölgesinde, Ermenistanda, Gürcüstanda, Azerbaycanda, Rusyada, Lübnanda ve İranın batı Azerbaycan ilinde konuşulur.

SORANİCE (ORTA KÜRTÇE)

Soranicenin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kullanılır. Son zamanlarda Latin alfabesine geçme girişimleride olmuştur. Bu dil yazılı kaynak yönünden zengindir.

Soranicenin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehrin ticari gücü Soranicenin yaygınlaşmasını sağlamıştır, böylece Kelhurice ve Havramice konuşanların sayısı azalmıştır. Haberler.com okumaya devam edin. Sizlere en doğru bilgileri tarafsız şekilde iletiyoruz.

Bugün Soranice, Kurmançça için Kürt kökenli sözcük türetmek için sıklıkla başvurulan bir kaynaktır.

Lehçeleri Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi olarak sayılabilir.

KELHURİCE (GÜNEY KÜRTÇESİ)

Lehçeler:

• Kelhuri, Kermanşahi: çoğunlukla batı İranda konuşulur, Kermanşah şehri ve etrafında.

• Feyli: Feyli aşireti tarafından kullanılır, İlami olarak da tanınır. Doğu Irakta Diyala eyaletinin İran sınırlarına yakın Hanekin bölgesinde konuşulur ve İranda İlam eyaletinde. Ayrıca Kermşanşah eyaletinin bazı kısımlarında ve etrafında mevcuttur.

• Sencabi: Hevraman ve Guran bölgerinde varlığını sürdürür.

Diğer lehçeler: Gerusi (Bıcari), Melekşahi, Kolyayi, Baryayi, Kürdali

İran-Irak hattı dışında Türkiye'de Şeyhbızın aşireti tarafından konuşulur.

LEKÇE

Lekçenin Kürt dilleri grubunun dördüncü üyesi olarak konumu üzerine fikir birliği yoktur. Güney Kürtçesine yakınlık arzeder. Batı Luristan, İlam ve Hamadan eyaletlerinde: Aliştar, Kuhdaşt, Nurabad-i Dulfan ve Hürremabad'da konuşulur. Zendler'in kullandiği değişkedir.

KÜRTÇE ALFABESİ